แพทย์ผิวหนังเตือนเฝ้าระวังAEC
โรคผิวหนัง-โรคทางเพศสัมพันธ์

รวมพลแพทย์ผิวหนัง ตอบโจทย์เปิดเสรีประชาคมเศรษฐกิจอาเซียน ประเทศไทยต้องเฝ้าระวังโรคติดต่อจากการย้ายถิ่นฐานของประชากรต่างด้าว ที่มีจำนวนเพิ่มมากขึ้นเรื่อย ๆ ไทยเสี่ยงเกิดปัญหาของโรคผิวหนังต่าง ๆ ที่เคยพบและหายไปจากประเทศไทย อย่างเช่น โรคเรื้อน รวมถึงโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์ต่าง ๆ โรคเท้าช้าง โรคลิชมาเนีย อาจจะพบได้ง่ายขึ้น จึงจำเป็นที่คนไทยจะต้องมีการเฝ้าระวังเป็นพิเศษ  ชี้นราธิวาส, ศรีสะเกษและปัตตานี พบผู้ป่วยโรคเรื้อนรายใหม่สูงสุด ส่วนผู้ป่วยโรคเรื้อนต่างด้าวในไทย ปี2554-2558 พบสัญชาติเมียนมามากสุด

รศ.นพ.นภดล นพคุณ นายกสมาคมแพทย์ผิวหนังแห่งประเทศไทย เปิดเผยว่า จากการเปิดเสรีประชาคมเศรษฐกิจอาเซียน (Asean Economic Community:AEC) ในปัจจุบัน ทำให้พฤติกรรมการโยกย้ายถิ่นฐานในการเข้าทำงาน การท่องเที่ยวหรือการเดินทางเข้ามายังประเทศไทย หรือประกอบกิจธุระอื่น ๆ ของชาวต่างชาติ มีจำนวนเพิ่มมากขึ้นเรื่อย ๆ ปัญหาของโรคผิวหนังต่าง ๆ ที่เคยพบและหายไปจากประเทศไทย อย่างเช่น โรคเรื้อน โรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์ต่าง ๆ  โรคเท้าช้าง  โรคลิชมาเนีย อาจจะพบได้ง่ายขึ้น จึงจำเป็นที่คนไทยจะต้องมีการเฝ้าระวังเป็นพิเศษ  

ด้าน นพ.กฤษฎา มโหทาน นายแพทย์ทรงคุณวุฒิ กรมควบคุมโรค กล่าวว่า สำหรับโรคเรื้อนนั้นประเทศไทยประสบความสำเร็จเป็นอย่างยิ่ง โดยสามารถกำจัดโรคเรื้อนจนไม่เป็นปัญหาสาธารณสุขตามที่องค์การอนามัยโลกกำหนดไว้ คือ อัตราความชุกโรคเรื้อนต่ำกว่า 1 ต่อ 10,000 ประชากร ตั้งแต่ปี 2537 จนถึงปัจจุบัน อยู่ใน “ระยะหลังกำจัดโรคเรื้อน” จากข้อมูลในปี  2549 – 2558  จำนวนผู้ป่วยโรคเรื้อนรายใหม่ในประชากรไทยมีแนวโน้มลดลง  คือ  615, 506, 401, 358, 405, 280, 220, 188,  208  และ 187 ราย โดยในปี 2558 จังหวัดที่พบจำนวนผู้ป่วยโรคเรื้อนรายใหม่สูงสุด 5 ลำดับแรก  คือ นราธิวาส 25 ราย, ศรีสะเกษ 14 ราย, ปัตตานี 13 ราย, ชัยภูมิ 10 ราย, บุรีรัมย์ และยะลา จังหวัดละ 9 ราย ซึ่งผู้ป่วยโรคเรื้อนรายใหม่ในประชากรไทยยังคงพบมากในพื้นที่ภาคตะวันออกเฉียงเหนือและ 3 จังหวัดชายแดนภาคใต้ 

สำหรับ ในปี 2554 – 2558  จำนวนผู้ป่วยโรคเรื้อนรายใหม่ในประชากรต่างด้าวที่ตรวจพบในประเทศไทยมีแนวโน้มเพิ่มขึ้น คือ 28, 22, 22, 47 และ 39 ราย โดยพบผู้ป่วยโรคเรื้อนรายใหม่สัญชาติเมียนมา มากที่สุดคือ 149 ราย,กัมพูชา 3 ราย, ลาว 3 ราย,  จีน  อินเดีย, และอินโดนีเซีย สัญชาติละ 1 ราย  ซึ่งสอดคล้องกับข้อมูลขององค์การอนามัยโลก ปี 2556  ที่รายงานการค้นพบผู้ป่วยโรคเรื้อนรายใหม่ในประเทศที่มีพรมแดนติดต่อประเทศไทยมากที่สุด คือ เมียนมา  2,950 ราย, กัมพูชา 373 ราย, มาเลเซีย 306 ราย, ลาว 84 ราย และไทย 188 ราย  และปี 2558 ที่ผ่านมาประเทศไทยค้นพบจำนวนผู้ป่วยโรคเรื้อนในประชากรต่างด้าวในพื้นที่ภาคเหนือมากที่สุด  27 ราย (ร้อยละ 69.2 ได้แก่ เชียงใหม่ 17 ราย, ตาก 5 ราย และแม่ฮ่องสอน 5 ราย)  ภาคกลาง 8 ราย (ร้อยละ 20.5 ได้แก่ สมุทรปราการ 3 ราย,กรุงเทพฯ 2 ราย, กาญจนบุรี, นครปฐม และสมุทรสาคร จังหวัดละ 1 ราย) ภาคใต้ 4 ราย (ร้อยละ 10.3 สงขลา 4 ราย) 

นพ.กฤษฎา ชี้ว่า  การเปิดประชาคมเศรษฐกิจอาเซียน ทำให้มีประชากรต่างด้าวเดินทางเข้ามาในประเทศไทยเพิ่มมากขึ้น ซึ่งในกลุ่มคนเหล่านี้อาจมีผู้ป่วยโรคเรื้อนเดินทางเข้ามาด้วย จึงอาจทำให้โรคเรื้อนกลับมาเป็นปัญหาสาธารณสุขในประเทศไทยได้อีก  เพราะมีปัจจัยเสี่ยงหลายด้านทั้ง  ด้านบุคคล (Host) :- ประชากรไทยมีโอกาสสัมผัสใกล้ชิดประชากรต่างด้าวที่เป็นโรคเรื้อน  ด้านเชื้อโรค (Agent):- การเพิ่มขึ้นของประชากรต่างด้าวเป็นการเพิ่มโอกาสที่จะมีแหล่งรังโรคเรื้อน และ ด้านสิ่งแวดล้อม (Environment):- ที่พักอาศัยของประชากรต่างด้าวที่เป็นชุมชนแออัดทำให้มีโอกาสเป็นแหล่งแพร่เชื้อโรคเรื้อน

ประกอบกับแรงงานต่างด้าวบางส่วนหลบหนีเข้าเมืองโดยผิดกฎหมาย  ทำให้เข้าไม่ถึงระบบบริการสาธารณสุข จึงไม่ได้รับการตรวจสุขภาพ เพื่อการตรวจคัดกรองโรคเรื้อน เมื่อป่วยเป็นโรคเรื้อนทำให้ไม่ได้รับการดูแลรักษา  และสถานการณ์โรคเรื้อนในประเทศไทยที่มีจำนวนผู้ป่วยโรคเรื้อนที่ลดน้อยลงทำให้แพทย์และพยาบาลบางส่วนขาดทักษะในการตรวจคัดกรองและวินิจฉัยโรคเรื้อน ซึ่งในการตรวจจะต้องใช้อาการทางคลินิกเป็นหลักสำคัญ โดยในปัจจุบันยังไม่มีเครื่องมือทางห้องปฏิบัติการที่ง่าย สะดวก และมีความแม่นยำในการตรวจวินิจฉัยโรคเรื้อน  ดังนั้นหากประชากรต่างด้าวที่เป็นโรคเรื้อนเคลื่อนย้ายถิ่นฐานเข้ามาในประเทศไทย และไม่ได้รับการตรวจรักษาอย่างถูกต้อง จึงมีโอกาสที่จะแพร่เชื้อโรคเรื้อนมาสู่คนไทย

“ขอแนะนำให้ประชาชนทุกคนหมั่นดูแลผิวหนัง  ถ้าเป็นโรคผิวหนังที่ไม่คันและรักษาไม่หายภายในเวลา 3 เดือน หรือผิวหนังเป็นวงด่างสีขาวหรือแดง มีอาการชา หรือเป็นผื่นนูนแดง ผื่นวงแหวน ตุ่มแดง ไม่คัน ให้รีบไปพบแพทย์ที่สถานบริการสาธารณสุขใกล้บ้านเพื่อรับการตรวจรักษา สำหรับผู้ที่ทำงานหรืออยู่ร่วมกับคนที่เป็นโรคเรื้อน ให้แนะนำหรือพาผู้ป่วยโรคเรื้อน หรือผู้มีอาการสงสัยโรคเรื้อนไปรับการตรวจรักษา ซึ่งโรคเรื้อนสามารถรักษาให้หายได้ ภายใน 6 เดือนถึง 2 ปี และผู้ป่วยที่ได้รับการรักษาภายในสัปดาห์แรกก็จะไม่แพร่โรค ดังนั้นจึงสามารถทำงานและดำเนินชีวิตอยู่ในสังคมและชุมชนได้ตามปกติ” นพ.กฤษฎา กล่าว

ฝ่ายพญ.รัตติยา   เตชะขจรเกียรติ แพทย์ผู้เชี่ยวชาญด้านโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์และระบาดวิทยา โรงพยาบาลบางรัก กล่าวถึงสถานการณ์โรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์ทั่วโลก อ้างอิงจากองค์การอนามัยโลก(World  Health Organization ;WHO) พบว่ามีผู้ป่วยโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์รายใหม่ ปีละ 357 ล้านคน เป็นผู้ป่วยหนองในเทียมจากเชื้อ Chlamydia trachomatis 131 ล้านคน หนองใน 78 ล้านคน ซิฟิลิส 5.6 ล้านคน และพยาธิช่องคลอด 143 ล้านคน

สำหรับสถานการณ์โรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์ในประเทศไทย ตามข้อมูลระบาดวิทยาและข้อมูลพื้นฐานของหน่วยงานที่ให้บริการคัดกรองและรักษาโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์ ภายใต้การดูแลของกระทรวงสาธารณสุข ได้เก็บข้อมูลของโรงพยาบาลรัฐและสำนักงานป้องกันและควบคุมโรค กลุ่มโรคทางเพศสัมพันธ์ สำนักโรคเอดส์  วัณโรคและโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์ ในช่วงปี พ.ศ. 2553-2558 พบว่า อัตราการติดเชื้อนั้นเพิ่มสูงขึ้นจาก 20.43 ต่อประชากรหนึ่งแสนคน เป็น 23.23 ต่อประชากรหนึ่งแสนคน ทั้งนี้สามารถจำแนกตามโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์5 โรคหลัก คือ  โรคหนองใน  โรคหนองในเทียม โรคซิฟิลิส  โรคแผลริมอ่อน โรคกามโรคของต่อมและท่อน้ำเหลือง

นอกจากนี้ยังมีโรคอื่น ๆ ที่ไม่จัดในโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์หลัก เช่น พยาธิช่องคลอด ช่องคลอดอักเสบจากแบคทีเรีย   เริม หูดหงอนไก่ เป็นต้น เมื่อพิจารณาเฉพาะผู้ป่วยต่างชาติพบว่าอัตราการติดโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์ย้อนหลังช่วงปี พ.ศ. 2554-2557 มีแนวโน้มสูงขึ้น และพบในสัญชาติเมียนมา  กัมพูชาและลาวตามลำดับ โดยโรคที่พบบ่อย 3 อันดับแรก คือ โรคซิฟิลิส โรคหนองใน โรคหนองในเทียม

สำหรับสถานการณ์ผู้ติดเชื้อเอชไอวี(HIV) ที่เป็นสาเหตุของโรคเอดส์ จากการคาดประมาณปีพ.ศ. 2558 มีผู้ติดเชื้อเอชไอวีจำนวนสะสม 1,526,028 คน ผู้ติดเชื้อเอชไอวีรายใหม่  6,759 คน จากข้อมูลดังกล่าวข้างต้น อัตราการติดโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์โดยรวม ยังมีแนวโน้มที่เพิ่มขึ้น โดยสถานการณ์ของโรคแผลริมอ่อนและโรคกามโรคของต่อมและท่อน้ำเหลือง  น่าจะมีแนวโน้มลดลงและอาจจะหายไปได้ โดยกลุ่มประชากรที่พบมากที่สุด อยู่ในช่วงอายุ 15-24 ปี และ 25-34 ปี ตามลำดับ จะเห็นได้ว่ากลุ่มผู้ป่วยส่วนใหญ่อยู่ในช่วงวัยเจริญพันธุ์ สถานการณ์ดังกล่าวสะท้อนให้เห็นถึงการมีเพศสัมพันธ์อย่างไม่ปลอดภัย   และเพิ่มความเสี่ยงต่อการติดเชื้อเอชไอวีมากกว่าคนปกติถึง 5 เท่า

จากสถานการณ์ดังกล่าว ทางกรมควบคุมโรคจึงมีนโยบายการพัฒนาและขับเคลื่อนยุทธศาสตร์ป้องกันและควบคุมโรคติดต่อทางยุทธศาสตร์แห่งชาติ พ.ศ. 2559 -2564 ซึ่งมีเป้าหมายป้องกันโรคเอชไอวี โรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์และท้องไม่พร้อม โดยดำเนินการแจกถุงยางและให้ความรู้เรื่องการมีเพศสัมพันธ์ที่ปลอดภัย ที่จุดบริการสถานพยาบาลและสำนักงานป้องกันควบคุมโรค

ด้าน ผศ.ดร.พญ.จิตติมา ฐิตวัฒน์ แพทย์ผู้เชี่ยวชาญจากคณะเวชศาสตร์เขตร้อน มหาวิทยาลัยมหิดล  กล่าวปิดท้ายเกี่ยวกับ โรคอื่น ๆ ที่จะมาเยือนว่า “โรคลิชมาเนีย” เป็นอีกโรคหนึ่ง ที่เป็นโรคติดต่อเรื้อรังของคนและสัตว์ เกิดจากเชื้อโปรโตซัว โดยมีริ้นฝอยทราย(sandfly) เป็นพาหะนำโรค ริ้นฝอยทรายเพศเมียกัดกินเลือดสัตว์ที่มีเชื้อแล้วปล่อยเชื้อเข้าสู่คน มีแหล่งแพร่โรคมากกว่า 88 ประเทศ โดยเฉพาะในทวีปแอฟริกา เอเซีย และอเมริกาใต้  การแสดงอาการของโรคจะใช้เวลาเป็นเดือน แบ่งได้ 3 แบบ ขึ้นอยู่กับสายพันธุ์ของเชื้อลิชมาเนียและภูมิคุ้มกันของผู้ป่วย ประกอบด้วย 1. โรคที่มีอาการเฉพาะผิวหนัง (Cutaneous Leishmaniasis) พบตุ่มเล็กๆ บริเวณผิวหนังที่ถูกแมลงกัด แล้วแตกออกเป็นแผล 2. โรคที่มีอาการที่อวัยวะภายใน (Visceral Leishmaniasis) ผู้ป่วยจะมีอาการไข้เรื้อรัง น้ำหนักลด ซีด ม้ามและตับโต และ 3.โรคที่เกิดขึ้นกับเยื่อเมือก (Mucocutaneous Leishmaniasis)ลักษณะคล้ายกับที่เกิดขึ้นที่ผิวหนัง แต่แผลจะแพร่ไปในเยื่อเมือก เช่น จมูก ปาก เป็นต้น

สรุปสถิติโรคลิชมาเนียในประเทศไทย ตั้งแต่ปี 2503-2558 กรมควบคุมโรคได้รับรายงานผู้ป่วยทั้งสิ้น 66ราย โดยปี 2503-2535 มักพบในคนไทยที่มีประวัติการเดินทางไปในแหล่งระบาดของโรคโดยเฉพาะประเทศทางตะวันออกกลาง โดยลักษณะไปท่องเที่ยว ทำงาน หรือ ติดต่อทางธุรกิจ แล้วติดเชื้อกลับมา ส่วนปี 2539 จนถึงปัจจุบัน โรคลิชมาเนียพบในผู้ป่วยที่อาศัยอยู่ในประเทศไทยและไม่เคยเดินทางออกนอกประเทศมาก่อน โดยพบในแรงงานต่างด้าวที่เข้ามาอาศัยในประเทศไทย สามารถเกิดกับผู้ป่วยที่มีภูมิคุ้มกันปกติหรือผู้ที่มีภูมิคุ้มกันบกพร่องก็ได้ พบทั้งภาคเหนือ ภาคกลาง และภาคใต้ เป็นไปได้ว่าริ้นฝอยทรายในประเทศเป็นพาหะนำโรคได้เช่นกัน

“การเปิดประชาคมเศรษฐกิจอาเซียน (AEC) จะมีชาวต่างชาติเดินทางเข้าประเทศไทยได้ง่ายขึ้น ทั้งเพื่อการท่องเที่ยวและการเคลื่อนย้ายมาทำงาน อาจมีผู้ป่วยโรคลิชมาเนียปะปนมาด้วย แต่ไม่น่าจะเกิดการระบาดของโรค เนื่องจากโรคนี้ต้องอาศัยพาหะนำโรคที่จำเพาะกับสายพันธุ์ของเชื้อ ประชาชนควรรู้จักโรค การควบคุมและป้องกัน จะได้ไม่ต้องกังวลเมื่อเจอผู้ป่วย การป้องกันและควบคุมโรคลิชมาเนีย ควรสวมเสื้อผ้ามิดชิด ใช้ยาทากันยุงบนผิวหนังที่อยู่นอกร่มผ้า นอนกางมุ้งกำจัดแหล่งโรค ค้นหาผู้ป่วย รักษาอย่างรวดเร็ว ตรวจร่างกายแรงงานต่างชาติอย่างสม่ำเสมอ ควบคุมกักกันโรคในสัตว์ ทำความสะอาดบ้านเรือนให้เป็นระเบียบเรียบร้อย ไม่ให้มีสัตว์ฟันแทะ เช่น หนู กระรอก กระแต ซึ่งเป็นรังโรคเชื้อสามารถกำจัดพาหะริ้นฝอยทรายได้โดยใช้ยาพ่นกำจัดแมลง”

 ผศ.ดร.พญ.จิตติมา กล่าวต่อว่า อีกโรคหนึ่ง คือ “โรคเท้าช้าง” เกิดจากพยาธิตัวกลมฟิลาเรีย ติดต่อจากคนไปสู่คน โดยมียุงเป็นพาหะนำโรค ยุงที่มีพยาธิตัวอ่อนกัดคน ตัวอ่อนไชผ่านแผลบนผิวหนังไปยังท่อน้ำเหลือง แล้วเจริญเติบโตเป็นตัวเต็มวัยอาศัยอยู่ในระบบน้ำเหลืองของคน มีอายุ 6-8 ปี ตัวแก่ผสมพันธุ์ปล่อยพยาธิตัวอ่อน (ไมโครฟิลาเรีย) ในกระแสเลือด ไมโครฟิลาเรีย มีอายุ 6-12 เดือน ยุงดูดเลือดคนเป็นโรคแล้วไปแพร่เชื้อให้คนอื่นต่อไป คนที่ติดเชื้อโรคเท้าช้างมีอาการแสดงได้ 3 แบบ ได้แก่  1.ไม่แสดงอาการแต่ตรวจพบไมโครฟิลาเรียในเลือด พบในผู้ติดโรคส่วนใหญ่  2. คนที่มีอาการ ในระยะแรก มักมีไข้ เจ็บ บวมตามแนวของต่อมและท่อน้ำเหลืองบริเวณรักแร้ ขา ขาหนีบ หรืออัณฑะ เนื่องจากพยาธิตัวเต็มวัยที่อยู่ในท่อน้ำเหลืองสร้างความระคายเคืองแก่เนื้อเยื่อภายใน อาการอักเสบนี้จะเป็น ๆ หาย ๆ และ3.หากการอักเสบเรื้อรังเป็นนานหลายปีท่อน้ำเหลืองจะอุดตันทำให้อวัยวะนั้นบวมโตอย่างถาวร(Elephantiasis)  เพื่อป้องกันความพิการถาวรจึงควรวินิจฉัยและรักษาโรคเท้าช้างในระยะเริ่มแรกให้หายขาด

องค์การอนามัยโรค (WHO) ตั้งเป้าหมายว่าจะกำจัดโรคเท้าช้างให้หมดไปในปี 2563 (ค.ศ. 2020) โดย โรคเท้าช้างในประเทศไทย เกิดจากเชื้อ 2 สายพันธุ์ ได้แก่ เชื้อ Brugia malayi มียุงลายเสือเป็นพาหะ พบบริเวณที่ราบทางฝั่งตะวันออกของภาคใต้ ตั้งแต่จังหวัดชุมพรลงไปจนถึงนราธิวาส เชื้อ Wuchereria bancrofti พบมากในบริเวณชายแดนไทยพม่า มียุงลายป่า ยุงรำคาญ เป็นพาหะ จากรายงานสถานการณ์โรคเท้าช้างล่าสุดเมื่อเดือนเมษายน2558 ที่ผ่านมาของสำนักโรคติดต่อนำโดยแมลง กรมควบคุมโรค กระทรวงสาธารณสุข พบว่าปัจจุบันประเทศไทยมีความชุกของโรคเท้าช้าง 0.36 ต่อประชากรแสนคน พบผู้ป่วยใหม่คนไทยเป็นโรคเท้าช้างเฉพาะจังหวัดนราธิวาส เป็นผู้ป่วยที่ตรวจพบไมโครฟิลาเรีย 47 ราย (ความชุก 0.07 ต่อประชากรแสนคน) ส่วนผู้ที่มีอวัยวะบวมโตทั้งหมดเป็นผู้ป่วยเก่า สำนักโรคติดต่อนำโดยแมลงมีการเฝ้าระวังโรคเท้าช้างในกลุ่มแรงงานชาวเมียนมาร์ โดยตรวจเลือดหาพยาธิโรคเท้าช้างให้กับแรงงานทุกคนที่ขึ้นทะเบียนในการตรวจสุขภาพประจำปีและให้ยารักษาผู้ที่พบพยาธิโรคเท้าช้าง จ่ายยารักษาโรคเท้าช้างให้กับแรงงานชาวเมียนมาทุกคน ทุก 6 เดือน เพื่อควบคุมโรค เฝ้าระวังเจาะเลือดคนไทยที่อยู่รวมกับแรงงานชาวเมียนมาใกล้แหล่งที่มียุงพาหะ รณรงค์กำจัดแหล่งเพาะพันธุ์ยุงในชุมชน

การเปิดประชาคมเศรษฐกิจอาเซียน (AEC) ทำให้คนต่างด้าวเดินทางเข้าประเทศไทยมากขึ้น โดยเฉพาะผู้ที่เข้ามาอาศัยอยู่นานเพื่อทำงานในประเทศไทย กลุ่มที่ลักลอบเข้าเมืองจะไม่ได้รับการตรวจเลือดและกินยารักษาโรคเท้าช้าง ดังนั้นคนไทยที่อาศัยอยู่รวมกับแรงงานเหล่านี้หรือนายจ้าง ควรดูแลให้แรงงานและครอบครัวของเขาได้รับยารักษาโรคเท้าช้างอย่างสม่ำเสมอ ลดโอกาสที่โรคเท้าช้างจะกลับมาแพร่ระบาดเป็นปัญหาสาธารณสุขของประเทศ